جعفر کذاب
«جعفر بن علی الهادی» نام یکی از فرزندان امام هادی (علیه‌السلام) است که در تاریخ، به دلیل ادعای دروغین بر امامت خود و انکار وجود فرزندی برای امام حسن عسکری (علیه‌السلام)، به «جعفر کذّاب» معروف شده است. برخی گفته‌اند که جعفر پیش از مرگ توبه کرده است.
معرفی جعفر کذاب
جعفر بن علی، فرزند حضرت هادی (علیه‌السلام) و کنیه‌اش ابوعبداللّه بود. تاریخ ولادت او در منابع ذکر نشده، اما برخی با استدلال به اینکه امام حسن عسکری(ع) از او بزرگ‌تر بوده، گفته‌اند پس از سال ۲۳۲ قمری به دنیا آمده است. برخی نیز تولد او را در ۲۲۶ قمری ذکر کرده اند.
وی پس از شهادت برادرش امام حسن عسکری (علیه‌السلام)، با اینکه اهل فسق و فجور و گناهان بزرگ بود، خود را جانشین آن حضرت معرفی کرد. او برای رسیدن به این هدف، اوّل خود را در معرض تسلیت‌گویی مردم و تبریک بر امامت خود قرار داد؛ دوم خود را آماده اقامه نماز بر جنازه برادرش کرد، تا بلکه از این راه منصب رسمی (امامت) را به چنگ آورد. اما حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، که طفلی خردسال بود، وی را کنار زد و خود نماز را به‌جای آورد. او وقتی دید حضرت مهدی در جریان نماز، بر او احتجاج کرده و رسوایش کرد، دولت حاکم را بر ضد آن حضرت و وجود او تحریک کرد و در نتیجه حاکمان جور، دوباره به خانه امام عسکری (علیه‌السلام) یورش بردند و برای یافتن حضرت مهدی تلاش‌هایی انجام دادند؛ ولی خواست الهی بر آن تعلق گرفت که آن حضرت از گزند بدخواهان در امان بماند.
جعفر کذّاب، به‌رغم زنده بودن مادر امام عسکری (علیه‌السلام)، منکر وارث شرعی ایشان شد. به همین دلیل مدعی شد وارث منحصربه‌فرد امام عسکری (علیه‌السلام) است و به کمک دولت، توانست اموال امام عسکری (علیه‌السلام) را تصرف کند. ابن قبه، گفته است جعفر بر خلاف نظر پدرانش علیهم‌السلام عمل کرد، زیرا در صورت حیات مادر به برادر ارثی تعلق نمی‌گیرد.
جعفر بن علی در ماجرای فارِس بن حاتم، فردی که امام هادی علیه‌السلام او را طرد و لعن نموده و فرمان قتل وی را صادر کرده بودند، برخلاف پدر و برادرش، امام حسن عسکری علیه‌السلام، از فارس جانبداری کرد. همچنین احمد بن اسحاق گوید: از جعفر بن علی نامه‌ای به دست من رسید و طی آن ادعا کرده بود به علم دین (حلال و حرام) و نیز کلیۀ علوم و آنچه که مردم بدان نیازمندند، آگاهی دارد.
اما شیعیان با سابقه ذهنی که از اعمال جعفر داشتند، وی را شایسته منصب امامت نمی‌دیدند؛ ازاین‌رو، به صورتهای مختلف وی را آزمودند و نفی منصب امامت از وی بیش از پیش بر ایشان آشکار شد.
جعفر کذاب در روایات
شهرت «جعفر کذّاب» و نیز ادعای او، پیش‌تر در کلمات معصومان (علیهم‌السلام) پیش‌گویی شده بود. ابن سیابه می گوید: «هنگامی که می خواست جعفر به دنیا بیاید، در خانه‌ی امام هادی(ع) بودم. دیدم اهل منزل همه خوشحال هستند؛ امّا امام خوشحال نبود. گفتم: ای سید و آقای من! چرا به آمدن این مولود خوشحال نیستید؟ حضرت فرمود: یهوّن علیک امره فانّه سیضلّ خلقاً کثیراً». این امر بر تو آسان خواهد شد؛ زیرا به زودی او گروه پرشماری را گمراه می‌سازد.
از برخی روایات استفاده می شود که وی در زمان حیات امام هادی(ع) تلاش می کرد که خود را امام بعد از پدر معرفی کند. احمد بن سعد کوفی می گوید: «به همراه گروهی از شیعیان نزد امام هادی(ع) رسیدیم و از امامت بعد از ایشان سؤال کردیم و گفتیم که برخی می گویند امام بعد از شما، جعفر است و نه حسن. امام فرمود: [از این سخن] بپرهیزید، همانا جعفر دشمن من است؛ اگرچه فرزند من است. همچنین او دشمن برادرش حسن است و حسن امام بعد از من است...».
همچنین امام هادی(ع) در روایت دیگری می فرماید: «از فرزندم جعفر دوری کنید، آگاه باشید همانا نسبت او [به من]، همچون حام به نوح (ع) است».
ابوخالد کابلی از امام سجّاد(ع) روایت می کند که رسول گرامی اسلام هنگامی که امامان بعد از خود را معرفی می فرمود، موقع ذکر امام صادق(ع) این گونه فرمود: «... جعفر بن محمد که او را صادق می نامند. پس برای پنجمین فرزندش (امام هادی) هم فرزندی است به نام جعفر که ادّعای امامت می کند و به خداوند دروغ می بندد! پس او نزد خداوند جعفر کذّاب و افترا زننده به خداوند و مدّعی امری است که اهل آن نیست. همچنین او مخالف پدرش و حاسد برادرش است... گویا جعفر کذّاب را می‌بینم که طاغی زمانش را وادار می‌کند تا در امر ولی اللّه و غایب در حفظ الهی و موکل بر حرم پدرش، تفتیش کند؛ به سبب جهلی که بر ولادت او و حرصی که بر قتل او دارد و طمعی که در میراث او دارد، تا آن را به ناحق غصب کند.».
امام زمان(ع) در توقیعی کار و راه جعفر را به کار برادران حضرت یوسف(ع) همانند کرده‌اند. برخی این عبارت را تفسیر کرده‌اند به اینکه جعفر همچون برادران یوسف در نهایت توبه کرده است، اما، به نظر برخی دیگر، مراد امام در توقیع مزبور، سابقه‌دار بودن گمراهی در فرزندان انبیا و اولیا بوده است.
سرانجام جعفر کذاب
منابع شیعه دربارۀ پایان کار او دو دیدگاه دارند: دیدگاه اول اینکه وی تا پایان زندگی بر ادعای دروغین خود پای فشرده، هم‌چنان خود را امام می‌دانست. دیدگاه دوم قائل است وی از دعوی دروغین خود دست برداشته، توبه کرد و شیعیان نیز نامش را از جعفر کذّاب به جعفر تائب برگرداندند.
علی علوی عمری در «المجدی فی الانساب» می نویسد: «قولی هست که او قبل از پدرش برگشت و توبه کرد، ولی پس از شهادت برادرش امام حسن عسکری، چون گمان می کرد فرزندی ندارد، ادّعای امامت بعد از برادرش را کرد و به کذّاب معروف شد».
شیخ کلینی به نقل از محمد بن عثمان عمری می‌گوید: امام دوازدهم (علیه‌السلام) در توقیعی به توبه او تصریح کرده است: «راه جعفر، راه برادران یوسف (ع) است» که سرانجام توبه کردند و گناهشان بخشوده شد.
جعفر بن علی الهادی در سال ۲۷۱ قمری در سامرا، در حالی که ۴۵ سال داشت، وفات نمود. او را در کنار قبر پدرش در سامرا به خاک سپردند.
پانویس
- ↑ المجدی فی انساب‌الطالبیین ص۱۳۵-۱۳۶.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، باب ۴۳، ص۴۷۶، ح۲۶.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار ج۵۰، ص۳۳۲.
- ↑ سیدمحمد صدر، پژوهشی در زندگی امام مهدی (علیه‌السلام)، ص۲۴۷.
- ↑ الارشاد، ج۲، ص۳۲۴.
- ↑ النقض علی أبی الحسن علی‌بن احمدبن بشار فی‌الغیبة ص۲۰۰.
- ↑ النقض علی أبی الحسن علی‌بن احمدبن بشار فی‌الغیبة ص۲۰۰.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص۸۴-۸۵.
- ↑ الهدایة الکبری، ص۳۸۳.
- ↑ اکمال الدین و اتمام النعمه، ص ۳۲۱.
- ↑ الهدایه الکبری، ص ۳۲۰.
- ↑ الهدایه الکبری، ص ۳۸۱.
- ↑ اکمال الدین و اتمام النعمه، ص ۲۱۹؛ اثبات الهداه، ج ۱، ص ۲۷۵، ح ۱۲۹.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص۴۸۳-۴۸۴.
- ↑ فرق الشیعه ص۹۵، پانویس۱.
- ↑ الفصول العشرة فی‌الغیبة، ص۶۲.
- ↑ المجدی فی الانساب، ص ۱۳۰.
- ↑ الغیبه، شیخ طوسی، ص ۸۴.
منابع
- "همسر و فرزندان امام هادی (ع)"، علی احمدی، مجله کوثر: تابستان ۱۳۸۶، شماره ۷۰.
- دانشنامه جهان اسلام، برگرفته از مقاله "جعفر بن علی"، شماره ۴۷۰۰.